İlk kurban Bearn Stearns olmuştu. Ama Lehman Brothers'ın çöküşü onu unutturdu. Çünkü Lehman çok daha büyük, çok daha tanınmış bir isim ve kredi piyasalarının çok daha önemli bir aktörüydü. Stearns olayından ürken fon yöneticileri, Lehman'ın geçen hafta şirket olarak yüzde 77 değer yitirmesi ve birkaç gün önce resmen iflasıyla şaşkına döndüler.

Fakat, felaketin büyüğü başka yerden geliyor. Mortgage piyasasının iki azmanı Fannie Mae ve Freddie Mac devletçe teslim alındı. Bu noktada rakamları konuşturalım: Fannie Mae şirketinin piyasa değeri daha bu yıl başında 40 milyar dolar iken, şimdi 10 milyar dolara indi. Freddie Mac'in değeri ise aynı dönemde 22 milyar dolardan 5 milyar dolara düştü. Bu firmalar, dünyanın en büyük finans piyasası olan, halen 14 trilyon dolar büyüklüğündeki ABD mortgage piyasasında 6,5 trilyon dolarlık hacimle pazarın yaklaşık yarısına hakim. Şimdi ikilinin bilançodaki varlıklarını nasıl finanse etmiş olduğuna bakalım: İki firma, 70 milyar dolarlık sermaye ile bankalardan 1,7 trilyon tutarında mortgage kredisi devralmışlar.

İki şirketin toplam sermayesini oluşturan 70 milyar dolar, kontrol ettiği mortgage kredilerinin toplamı olan 6,5 trilyon doların yaklaşık yüzde 1'ini oluşturur. Öyleyse, mortgage'ların sadece yüzde 1 oranında değer yitirmesi bile sermayenin sıfırlanmasına yetiyor. Kaldı ki, düşüşün yüzde 1 oranından daha yüksek olduğu tartışılmaz. Mortgage değerlerinin ne kadar düştüğü tam olarak hesaplanamıyor. Çünkü her mortgage işleminde doğal olarak konutun alım fiyatıyla cari piyasa değeri birbirinden farklı; Fakat, S&P Ulusal Konut Fiyatları Endeksi yüzde 14,1 oranında düşüş gösteriyor. Başka bir kıstas da geçen temmuzdan bu yana icraya düşen konut sayısındaki yüzde 53 oranındaki artış. Her hafta ortalama sekiz bin konuta bankalar icrai takip yapmakta.

Batak durumun yan etkileri ayrı bir felaket. İkizlerin kefaletini yerine getiremeyecek durumda olmaları yüzünden bankalar büyük sıkıntıyla karşı karşıya. Çünkü, Freddie ile Fanny'nin ödeyemediklerini bankalar ödemek zorunda, bunun için de sermayelerini aşırı ölçüde artırmaları gerekecek.

Neticede, devlet Freddie ve Fanny'ye el koydu. Gerekçe; şirketler o kadar büyük ki, resmen iflasına izin verilirse, tüm Amerikan hatta dünya ekonomisi karışır. Ama kamu müdahalesinin istenen sonucu vermesi için her şeyin çabucak normale dönmesi gerekiyor ki bu çok küçük bir ihtimal. Zira işin yarını da karanlık. Bir düşünün, mortgage yoluyla 500 bin dolarlık bir konut alan kimse, konutun değeri sözgelimi 300 bin dolara indiği halde, aylık taksitlerini yine de ödemeye devam edecek midir, yahut da bu durumdaki kaç kişi ödemelerini aksatmadan yürütecektir? Bir de, ABD'nin tüm fon yöneticileri mortgage piyasasından paralarını çoktan çekip, başka alanlara kaydırdılar. Bunların tekrar ne kadar zaman sonra piyasaya dönecekleri tam bir meçhul.

Doğru dürüst söyleyecek laf bulamayan bazı yorumcular, konut fiyatlarının istikrara kavuşacağını, böylece krizin sona ereceğini iddia ediyorlar. Tabii ki, ABD konut piyasası er geç istikrara kavuşacaktır. Ancak, bu durum daha düşük konut fiyatlarını beraberinde getirecektir. Öyleyse, bu analizin başarısız bir teselli denemesinden öte geçemeyeceği açık.

Sadede gelirsek, galiba büyük fırtınaya az kaldı. Bir yandan, iki şirketin fiilen batması için kapitalist sistemin en büyük iflası denirken, diğer yandan Soros gibi bir milyarder yatırım uzmanı, ABD'nin daha büyük kredi krizleriyle karşı karşıya kalacağını iddia ediyor. Şimdiden uzmanlar kriz ortamında ne yapmaları gerektiği konusunda yatırımcılara öğütler veriyor. Ekonomistler, analistler yaşanan krizin 1929 buhranından sonraki en büyük kriz olduğunu daha önce fısıldayarak söylerken, şimdi kendilerinden emin şekilde, yüksek sesle ifade ediyorlar. Gerçekten şayet aşırı iyimser değilseniz, bütün bunları, kapitalist sistemin maruz kaldığı bütün zamanların en büyük krizi olarak görmeniz çok doğal.
Zaman
Yayın Tarihi : 17 Eylül 2008 04:17