Cumhuriyet Öncesi
1683 yılında Viyana 1683 yılında Viyana Kuşatmasının başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başlamıştır. Osmanlı Devleti kaybettiği toprakları geri kazanma siyaseti izlemiş; başlayan İran Savaşı, Rusya'nın denizlere serbest geçmeye çalışması Osmanlı'yı sürekli bir savaşın içinde tutmuştur. Bu esnada tüm tarım alanları ve madenler savaş bölgesi içerisinde kaldığından devlet geliri düşmüştür.
Devlet geliri düşünce vergiler artırılmıştır. Tarım ile uğraşan kesim vergiden kurtulmak için tarımı bırakarak İstanbul, Edirne, Bursa gibi büyük şehirlere göç başlamıştır.
Vergi gelirinin düşmesi, Osmanlı Devletinin maaş ödeme sıkıntısına düşmesine neden olmuş. Bir taraftan çalışanların tarımdan devlete kayması, bir taraftan kaybedilen topraklar nedeniyle vergi gelirlerinin düşmesi, sıkıntıları artırmıştır.
Sıkıntılar sonucunda 19. yüzyıl başlarında halktan altın ve gümüşler toplanarak, sikkeler yapılmış ve %20 değer fazlasıyla piyasaya sürülmüştür. 1839 yılında bu tedbirler yeterli gelmeyince kaime çıkarılmıştır. Kaime enflasyonist bir etki yaratmıştır.
1840 yılında mali bunalımın daha da artması ile tasarruf sahiplerinin belirli bir faiz karşılığı elindeki tahvilleri toplamak için esham kavaimi çıkarılmıştır.
İç Borçlanma
ilk olarak 1788 yılında Cezayirli Hasan Paşa'dan 600.000 kuruşluk borç alınmış, arkasından sarraflardan ve zenginlerden borç istenmiştir. 1840 yılında, Galata bankerlerinden Alleon ve Baltacı’nın kurdukları İstanbul (Dersaadet) Bankasından yapıldığına dair bilgiler mevcuttur. Bankanın kaynağının yabancı sermaye piyasalarından olmaması nedeniyle iç borç niteliği taşımaktadır.
Bütçe açıkları:
1841’de 4.163.000 kuruşa,
1847’de 15.263.404 kuruşa,
1848’de 38.586.642 kuruşa
1849’da da 88.998.000 kuruş
1854 yılında iç borç toplamı 15 Milyon Sterlin'e ulaşmıştır.
Dış borçlanma
1854 yılına kadar borç istemenin onur kırıcı olduğu düşünüldüğünden ve borç istenen ülkelerin Osmanlı yanlısı görünmek istememesinden borç alınamamıştır. Bu dönemde 1783'de Fas, 1788'de ise Cezayir ve Tunus borç vermeyi kabul etmemiştir.
1854 yılında Kırım Savaşı başlangıcında İngiltere'den 200.000 Sterlin alınmıştır. Bu Osmanlı İmparatorluğunun bilinen ilk borcudur.
1854-1875 döneminde 15 sözleşme ile 127 Milyon Lira borç almıştır. Toplam Borç 239 Milyon Lira olmuştur.
1876 yılına dek almış olduğu borçları ödemede sıkıntıya düşen Osmanlı İmparatorluğu borç ve faizlerinin ödemesine, 1876 Nisan ayında son vermiştir.
Muharrem Kararnamesi ile 20 Aralık 1881’de dış borçların miktarı indirilmiş, ödeme koşulları yeniden düzenlenmiştir. Muharrem Kararnamesinin 15. maddesine göre, Osmanlı İmparatorluğuyken dış borçlarını ödeyememesi sonucu, borç ödemelerini güvence altına alacak olan vergi kaynaklarının toplanması ve denetimi işlevini yürütecek olan Düyun-u Umumiye’ye bırakılmıştır.
1914 yılında savaş patlak verdiğinde Osmanlı Devletinin dış borcu kısa vadeli borçlar hariç 156,4 milyon Osmanlı Lirası’dır. (142 milyon sterlin).
Dış borçlar, Osmanlı Devleti çöktükten sonra, Osmanlı topraklarında kurulan devletler arasında paylaştırılmış ve en büyük borç yükü Türkiye'ye verilmiştir. 1925 yılında Osmanlı borçlarının %67’sinin Türkiye tarafından ödenmesi kararlaştırılmıştır. Türkiye'nin payına düşen 107,5 milyon altın Osmanlı Lirası tutarındaki borcun ödenmesi için Düyun-u Umumiye İdaresi ile 13 Haziran 1928 tarihinde Paris’te bir anlaşma imzalanmıştır.
Türkiye Düyun-u Umumiye' ye olan borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam bir yüzyıl sonra, 25 Mayıs 1954' te ödemiştir.
Cumhuriyet sonrası
Türkiye Cumhuriyeti ilk dış borcunu 1930 yılında ABD'den 10 milyon dolar olarak almıştı. Borcu İnönü hükumeti Türk Parasının Kıymetini koruma kanununu çıkardığı dönemde almıştı. Aynı yılın ağustos ayında muhalefet partisi Serbest Fırkanın kurdurulmasındaki amaçlardan biri liberal gözükerek dış yardım almaktı.
1980-1990 Dönemi
1980-1990 Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye, 24 Ocak 1980 tarihinde Ekonomik İstikrar Programını uygulamaya koyarak, bu tarihe kadar izlediği temel ekonomi politikalarını tamamen değiştirmiş, daha liberal ve dışa açık politikaları yürürlüğe koymuştur. Bu politikalardan birisi, dış borçlanma ile genel olarak yatırımların arttırılmış olmasıdır.
2001-2014 Dönemi
Türkiye'nin dış borcu bu dönem içinde (2001 4.Çeyrek) 129 Milyar dolardan 336 Milyar dolara (2012 4. Çeyrek) yükselmiştir. 2013 yılının üçüncü çeyreğinde Türkiye'nin brüt borcu 372.7, net dış borcu ise 214.4 milyar dolar olarak belirlenmiştir.