ABD’den başlayan ve tüm dünyayı saran küresel krizde yaşanan son gelişmeler, ülkelerin aldıkları önlemler...
Ağustos 2007’de başlayan küresel kriz her gün yeni bir boyut kazanıyor. Ülkelerin birçoğu aldıkları önlemlerle ‘küresel yangın’ı söndürmeye çalışıyor. Türkiye, ABD, İngiltere, Almanya, Fransa, Avusturya, İtalya, İspanya, Rusya, İzlanda, İrlanda, Norveç, Yunanistan ve Benelüks ülkelerinde yaşanan gelişmeler şöyle...

TÜRKİYE

2001 krizinde ekonomisi ağır yara alan Türkiye, ABD’den başlayan küresel krizde dayanıklı kaldı. Krize neden olan mortgage ürünlerinin Türkiye’de yer almaması nedeniyle bankacılık sisteminde ABD ve Avrupa’dakine benzer sorunlar görülmedi. Türkiye krize karşı henüz bir önlem paketi açıklamadı. Merkez Bankası, küresel mali krizin Türkiye’ye olası etkilerine karşı 2002 yılında sona erdirdiği döviz depo piyasasındaki aracılık faaliyetlerine yeniden başladı. Böylece Merkez Bankası, bankaların MB aracılığıyla birbirlerinden borç alabilmesine olanak tanıdı. Merkez Bankası, son olarak bankaların likidite durumlarını güçlendirmek üzere döviz alım ihalelerine ara verdi.

Hükümet cephesinden ise ‘korkulacak bir şey yok’ mesajları geliyor. Başbakan Erdoğan, Türkiye’nin küresel krizi en az etkiyle atlatacağını her fırsatta dile getiriyor. Türkiye kısa vadede krize önlem olarak 2009 bütçesini sıkılaştıracak ve yurtdışında Türk vatandaşlarına ait paraların geri dönmesine ilişkin yasal düzenleme çıkaracak.

ABD

Küresel krizin adeta başkenti olan ABD, 700+150 milyar dolarlık plan hazırladı. ABD Hazinesi devlet yardımına ihtiyaç duyan, sigorta şirketleri dahil tüm finans kuruluşlarına sermaye enjekte edebilir. Hazine, finans kuruluşlarının elindeki sorunlu mortgage varlıklarını satın alabilir.
Banka hesapları 250 bin dolara kadar sigortalı. Hazine, batan bankaların mudilerinin paralarını almalarını sağlamak amacıyla bankanın sigorta birimine sınırsız miktarda borç verebilir.
Varlıkların piyasa değerleri düştüğünde ya da belirlenemediği zamanlarda finans kuruluşlarının borçlarını karşılayamaz duruma gelmelerine yol açtığı söylenen mark-to-market (piyasa fiyatı üzerinden düzenli kâr/zarar beyanı) muhasebeleştirme yöntemi, düzenleyici kuruluşlar tarafından askıya alınabilir.

Fed, 900 milyar dolara kadar çeşitli likidite önlemleri, ayrıca bir ticari kağıt programı ve AIG ve JPMorgan gibi tek şirketlere kredi verme gibi uygulamalar yapıyor.

Mortgage piyasasından başlayan kriz birçok ABD’li bankanın tarihe karışmasına neden oldu. ABD’nin önde gelen bankalarından Bear Stearns, Mart ayında şirketin tamamını 236 milyon dolar olarak değerleyen hisse başı 2 dolar fiyatla JP Morgan’a satıldı.

Kredi krizi öncesinde ABD’de beş büyük yatırım bankası bulunuyordu. Yatırım bankaları, uzun vadeli kaynak transferi yapma görevini üstlenmiş kurumlar niteliğini taşıyor. Bu bankaların mevduat toplama yetkisi bulunmuyor. Bear Stearns’ün Mart’ta JP Morgan’a satılmasının ardından, Bank of America Merrill Lynch’i satın aldı. Alıcı bulamayan Lehman Brothers iflasını açıkladı. Son olarak Fed, ABD’nin en büyük iki yatırım bankası Goldman Sachs ve Morgan Stanley’yi desteklemek için her iki bankanın da statütüsünü değiştirdi. Tüm bu gelişmeler Wall Street’teki yatırım bankacılığı modelinin sona erdiği anlamına geliyor.
Uluslararası finans krizinin başlangıcı olarak kabul edilen Ağustos 2007 tarihinden bu yana ABD’de batan banka sayısı 14’e ulaştı. Banka iflasları 2008 yılında hızlandı ve sadece bu yıl 11 banka iflas bayrağını çekti. ABD hükümeti, son olarak ülkenin en büyük mevduat bankası Washington Mutual’a el koydu.

ABD Hükümeti kurtarma paketinin ilk ayağı olarak bankalara 250 milyar dolarlık yardım etme kararı aldı. Bu yardım paketinden 9 banka yararlanacak.

İNGİLTERE

Dünyayı saran kriz Avrupa’nın ikinci büyük ekonomisi İngiltere’yi de önlem almaya itti. İngiltere’nin açıkladığı paketin büyüklüğü 400 milyar sterlini (691 milyar dolar) buluyor. Hükümet bankalara 50 milyar sterline (87.8 milyar dolar) kadar sermaye enjekte edebilir. Bu miktarın yarısı tercihli hisse ya da sürekli faiz getiren hisseler olabilir.
İngiliz hükümeti, bankaların kısa ve orta vadeli borçlanması için 250 milyar sterlini (439 milyar dolar) garanti edecek. İngiltere Merkez Bankası (BOE) bankalara, çalışmalarını sağlayacak yeterli nakit bulunmasını sağlamak için ihaleler yoluyla en az 200 milyar sterlin (351 milyar dolar) borç verecek.Böylece BOE’nin uygulanan likidite ihalesi sayısı iki katına çıkıyor ve ayrıca üç aylık sterlin ve haftalık dolar ihaleleri de sürüyor.
İngiltere hükümeti, 37 milyar sterlin tutarında bir sermaye yatırımı yardımıyla Royal Bank of Scotland ile birleşme aşamasındaki HBOS ve Lloyds bankalarına bu birleşmeyi başarıyla tamamlamaları halinde destek olacağını açıkladı.

ALMANYA

Avrupa’nın en büyük ekonomisine sahip olan Almanya, ülkedeki tüm banka mevduat hesaplarını devlet güvencesine aldı. Almanya’nın kurtarma planının toplam büyüklüğü 470 milyar Euro olacak. 470 milyar Euro’nun 400’ü kısmi garantiler, 70’i ise bankalara sermaye enjekte etmek için kullanılacak. Devlet garantileri 2009 sonuna kadar geçerli olacak.

FRANSA

Fransa, küresel kriz karşısında zor durumda olan bankalara 360 milyar Euro’ya kadar yardım yapacak. Kredi kriziyle karşı karşıya kalan bankalara sunulacak destek planı çerçevesinde hükümet bankaların verdiği borçlara 5 yıl süreyle garanti getirecek.
Fransa hükümetinin bankalara vereceği garantinin limiti 320 milyar Euro olacak ve bu amaçla devlet bir şirket kuracak. Bankaların yeniden sermayelendirilmesi için ikinci bir kamu şirketi daha oluşturulacak. Bu şirkete Fransa devleti tarafından 40 milyar Euro verilecek.

AVUSTURYA

Avusturya Hükümeti, bankacılık sistemine büyük bölümü garantilerden oluşacak 100 milyar Euro’luk kaynak sağlayacak. Kaynağın 85 milyar Euro’luk kısmı garantilerden, 15 milyar Euro’luk kısmı ise yeni sermayeden oluşacak.

İTALYA

İtalya da kriz nedeniyle bankaları destekleyecek. İtalya Ekonomi Bakanlığı Müsteşarı Alberto Giorgetti, İtalyan hükümetinin bankacılık sektörüne destek için 20 milyar Euro’dan fazla kaynak sağlayacağını açıkladı. İtalya, bankalardaki mevduata 103 bin Euro’ya kadar garanti verilmesi ve devletin bankalardaki hisseleri satın alarak onlara sermaye desteği sağlamasına karar verilmişti.

İSPANYA

İspanya, banka kredileri için bu yıl 100 milyar Euro garanti edecek. İspanya ayrıca, mali sektöre yardım amacıyla 30 milyar Euro’luk bir fon kuruyor. İspanya Başbakanı Jose Luis Rodriguez Zapatero, yaptığı açıklamada, mali sektöre destek amacıyla kuracakları 30 milyar Euro’luk fonun, gerekirse 50 milyar Euro’ya çıkarılabileceğini söyledi. Zapatero, ülkesinde bankaların mevduat güvencesini 100 bin Euro’ya yükselteceğini de bildirdi.

RUSYA

Gelişmekte olan ülkelerin başında gelen Rusya, finans krizine karşı toplam değeri 86 milyar dolar olan iki önlem paketini hazırladı. Paketlerde yer alan önlemler, dış borçlarını yeniden yapılandırması gereken banka ve şirketlerin kullanabileceği 50 milyar dolarlık bir fon kurulmasını ve ikinci derecede alacakları olan Rus bankalarına 950 milyar ruble (36.31 milyar dolar) verilmesini içeriyor. Rusya küresel piyasalardaki aşırı hareket nedeniyle defalarca borsasında işlemleri durdurmak zorunda kaldı.

İZLANDA

Kuzey Atlantik’in ortasında bulunan 300 bin nüfuslu küçük ada ülkesi İzlanda’nın ekonomisi çökme riskiyle karşı karşıya kaldı. İzlanda Kronası’nın Euro’ya karşı bir gün içinde yüzde 30 düşmesinin ardından İzlanda Hükümeti, devletin bankalar üzerindeki etkinliğini artıracak bir paket açıkladı. Paket, banka mevduatlarının garanti altına alınmasını içeriyor. İzlanda Hükümeti ülkenin üç büyük bankası Kaupthing, Landsbanki ve Glitnir’e el koydu. Rusya, İzlanda Merkez Bankası’na döviz rezervlerini desteklemek için 4 milyar Euro kredi verecek.

İRLANDA

Kurdarma paketinin büyüklüğü 400 milyar Euro (549 milyar dolar). Hükümet bu plan uygulamasına giren altı bankadan herhangi birinden hisse alabilir. Altı bankadaki mevduatlar ve diğer bazı yükümlülükler güvence altına alındı. Böylece AB içinde kendi bankalarına yüzde 100 mevduat güvencesi sağlayan ilk ülke İrlanda oldu. Bankalardaki tüm mevduatlar için geçerli olan devlet garantisi, 2010 Eylül’üne kadar devam edecek. İrlanda, son küresel dalgalanmanın ardından, mevduata uyguladığı devlet garantisi limitlerini, 20 bin Euro’dan, 100 bin Euro’ya yükseltmişti.

NORVEÇ

Kurtarma paketinin büyüklüğü 350 milyar kron (57.4 milyar dolar). Bankalar mortgage-destekli hisse senetleri dahil olmak üzere garantili tahvilleri devletin yeni bonolarıyla takas edebilir ve bu yeni kağıtları likidite karşılığında merkez bankası ihalelerinde teminat olarak kullanabilirler. Merkez bankası ayrıca daha küçük bankaların yararlanması için iki yıllık likidite krediler verebilecek.

YUNANİSTAN

Yunanistan 3 yıl için bankalardaki mevduat garantisini 100 bin Euro’ya çıkarmaya yönelik bir düzenleme hazırladı. Mevduat garantisinin yükseltilmesi, küresel finansal kriz sırasında bankacılık sistemine olan güvenin yeniden inşa edilmesine yardımcı olmayı amaçlıyor. Yunanistan Başbakanı Karamanlis, Yunan ekonomisinin güçlü ve dayanıklı olduğunu söyledi. Karamanlis, Yunan bankacılık sisteminin de güvenli ve kredi itibarının yüksek olduğunu kaydetti.

BENELÜKS

Hollanda, finansal güçlük içine düşebilecek kurumları desteklemek amacıyla 20 milyar Euro’luk fon kurdu. Fon yalnızca büyük bankalar için değil, sigorta şirketleriyle orta ve küçük ölçekli finansman kuruluşları için de geçerli olacak.

Belçika-Hollanda merkezli finans grubu Fortis NV, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’un ortak müdahalesiyle devletleştirildi. Üç ülke Fortis NV’ye 11.2 milyar Euro para aktarma kararı aldı. Belçika devletleştirme sürecine 4.7, Hollanda 4, Lüksemburg ise 2.5 milyar Euro ile katkıda bulundu. Ancak ortak müdahalesiyle devletleştirilen Fortis NV’nin kontrolü bir hafta sonra (29 Eylül) Fransızlara geçti. Fransa’nın halka açık en büyük bankası olan BNP Paribas, Fortis ile yapılan anlaşmanın toplam değerinin 14.5 milyar Euro olduğunu açıkladı. Böylece BNP, Fortis Belçika’nın yüzde 75’ini, Fortis Lüksemburg’un ise yüzde 66’sını kontrolü altına aldı. Fortis NV’nin Hollanda’daki ABN Amro varlıklarını ING’nin alması planlanıyor. Belçika, Fransa ve Lüksemburg Dexia’ya 6.4 milyar Euro yatırdı ve bankayı kısmen kamulaştırdı.