1994 krizi “ihraç fazlasını” hayatımıza sokmuştu, 2001 krizi “fabrikadan satışı” yaygınlaştırdı. Son yaşanan kriz de evden işyerine, sokaklardan eğlence mekanlarına kadar birçok noktada hayatımızda ciddi değişikliklere yol açıyor.

Ekonomiler büyüyor, şirketler değerleniyor, yatırımların ardı arkası kesilmiyor. Yönetici de patron da ve hatta çalışan da gidişattan memnundu. Ancak parti bitti, pek çok şirket bırakın kar etmeyi, ayakta kalmak için can çekişiyor. Yöneticiler ise kelimenin tam anlamıyla hedef tahtasında… Yerkürede milyonlarca insan işini kaybetti. Kaybetmeyen şanslıların büyük bir çoğunluğu da endişe içinde.

İşte tüm bunların nedeni olan küresel kriz sona erdiğinde dünya bambaşka bir görünüme bürünebilir. Krizin şirketler cephesindeki sonuçlarının bir kısmı şimdiden ortaya çıktı. Bir zamanlar dünya devi olan şirketler artık yok. Bir kısmı rakiplerince yutuldu, bazıları tasfiye edildi, kamu otoritelerinin desteğiyle ayakta tutulan bir bölümünün ileride nasıl bir pozisyona çekileceği ise hala belirsiz… Kriz şirketlerin yanı sıra devletlerin, ülkelerin durumunu ve görünümünü de değiştiriyor. Pek çok ülkenin büyüklük sıralamasındaki yeri değişecek. Peki bu dönemde hayatımızda ne tür değişiklikler oluyor. Kriz, evden işe, ticaretten üretime, sokaktan sosyal hayatın diğer alanlarına nasıl izler bırakacak, neleri değiştirecek?

1- Borçlanmaya son harcamaya sınır

İpsos /KMG araştırma şirketinin yaptığı öngörülere göre bu dönemde üretici de tüketici de muhafazakarlaşacak. Büyüme döneminde aşırı borçlanma ve bol harcama dönemi öne çıkarken, krizle işler tersine döndü. Şimdi parasız tüketici borçlanmamak için çabalıyor. Parası olan da harcamak için bin düşünüp bir davranıyor.

2- Küçük ve ucuz ürünlere yöneliş

Tüketici bütçesinde denge, gıda, barınma, eğitim ve sağlık gibi zorunlu harcamalar lehine değişecek. Fiyata duyarlılığı artan tüketici ucuz ve küçük ambalajlı ürünlere yöneliyor, daha küçük ölçekli satış noktalarını tercih etmeye başlıyor. Alışverişe çıkma sıklığı da düşüyor. Trend Group ortaklarından Nurhan Keeler’e göre A segmentindeki ürün ve hizmeti alamayan tüketici C segmentine yönelik üretilen ürüne yöneliyor.

3- Telefon yenileme süresi uzuyor

Türkiye, hem cep telefonu üreticileri hem de mobil iletişim operatörleri açısından adeta bir cennet. Asgari ücretle çalışanların elinde 1000-1500 liralık cep telefonları görürseniz bilin ki o ülke Türkiye’dir. Avrupa ülkelerinde 25 ayda bir yenilenen cep telefonları Türkiye’de 18 ayda değiştiriliyor. Kriz bu durumu kökten değiştirecek gibi görünüyor. Nurhan Keler, yeni dönemde tüketicilerin 3-5 yıl aynı telefonu kullanabileceklerini söylüyor.

4- Çocuklara harcamaya devam

Normal zamanlarda bile kendilerinden çok çocukları için harcama yapan aileler, miniklere yapacakları harcamaları pek kısmıyor. Nurhan Keeler, çocuğunun geleceği için eğitimden feragat etmenin orta ve üst gelir grubundaki ailelerde çok büyük endişe yarattığını söylüyor. Bu harcamaların düşmesinin önüne geçmek için eğitim kurumları ciddi kampanyalara girişiyor. Yine de devlet okulları ailelerin daha çok gündemine girmeye başlıyor. Buna rağmen çocuklar, krizin “yıldız yatırımları” arasında olmayı sürdürebilir.

5- Ekonomik tatil dönemi

Dünyada ucuz tatil trendi güçleniyor. Gelirlerdeki düşüş, krizin yarattığı endişe insanları hayatın her alanında olduğu gibi tatil tercihlerinde de mütevazi seçeneklere yöneltecek. Her ne kadar İngiliz Sun Gazetesi “Türkiye’de tatil yapmanın maliyeti arttı” diye yazsa da ucuz tatil trendinden en büyük payı Türkiye’nin alması bekleniyor.

6- Avantajlı satış kampanyaları

Kriz nedeniyle pazarda talebin düşmesine bağlı olarak mal ve hizmet fiyatları da hızla geriledi. Görünüşe bakılırsa gerilemeye de devam edecek. Satışları canlandırmak için tüketici lehine indirimli satış kampanyalarında artış bekleniyor. Bir bölümü şimdiden başlayan bu tür kampanyaların bir bileşeni de finans sektörü olacak. Bankalarla tüketici finansman şirketleri, tüketici kredileri ve kredi kartlarıyla bu kampanyalarda önemli roller üstlenmeye aday.

7- Ürün çeşidi azalacak

Firmalar, büyüme dönemlerinde ürün çeşitliliği sağlamak amacıyla maliyetlerine katlanmaktan kaçınmadıkları bazı ürünleri raflardan geri çekecek. Bu ürün çeşitliliğinde azalma demek. Sadelik sloganı, modadan, tasarıma her alanda etkili olacak. Yıllardır moda endüstrisini kasıp kavuran “hızlı moda trendi” yerini klasik çizgilerin ağır bastığı sadelik eğilimine bırakıyor. Bugüne kadarki büyümelerini hızlı moda rüzgarına borçlu olan firmaların bile son zamanlarda şıklığı daha sade koleksiyonlarla tüketiciye sunmaya çalışmaları da bundan olsa gerek…

8- Pazar yapıları değişecek

Operasyonel verimlilik, etkin maliyet kontrolü ve değer odaklı yönetim anlayışı çok kritik hale gelecek. Aktivite bazlı karlılık analizi gibi araçlar öne çıkacak, firmalar daha etkin bir yapıya kavuşacak. Değişime ayak uyduramayan firmaların pazardan tamamen çekilmesi beklenebilir. Bazı firmaların sermaye yapılarının değişmesi, birleşmeler yoluyla konsolidasyona gidilmesi, sektörel pazar payı dağılımlarında ciddi değişimleri beraberinde getirecek.

9- Ev elektroniğine ilgi artacak

Son birkaç yıldır belirginleşmeye başlayan tüketicinin eve dönüş hareketi krizin etkisiyle iyice hızlanmış görünüyor. Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Cüneyt Evirgen’e göre yeni dönemde ev dışında yemek yeme ve eğlence gibi alışkanlıklar azalış eğilimi gösteriyor. Nurhan Keeler de dışarıda yemek yeme oranlarının üçte bir oranında düştüğünü söylüyor. Tüketicinin eve dönmesiyle eve yönelik ürünlerin yıldızı parlıyor. Çünkü dört duvar arasında da olsa, tüketicinin hayatına renk katma ihtiyacı devam edecek. Bu durumda ev elektroniği ürünleri gibi kategoriler kazançlı çıkabilecek. Evdeki içki ve çerez tüketiminin de artacağı düşünülüyor.

10- Diziler out şovlar in

Televizyon dünyası krize karşı en hızlı tepki veren alanlardan biri. Amerikan kanalları, reklam gelirleri düşünce dizi filmler başta olmak üzere maliyetli yapımları geri plana alıp ya da bazılarını rafa kaldırıp reality show’lar ile diğer eğlence programlarını prime time’a çekiyor. Türkiye’deki durum da pek farklı değil. Altı ay öncesine kadar her gün iki dizi birden yayınlayan kanallar, şimdi Yemekteyiz gibi düşük maliyetli programları öne çıkarıyor.

11- Şirketlerde şeffaflık artacak

Amerikan enerji devi Enron’un batması iş dünyasında şeffaflık adına yeni bir dönem noktasıydı. Ancak Enron örneği son küresel krizdeki gelişmelerle karşılaştırıldığında deyim yerindeyse devede kulak kaldı. Uzmanlara göre yaşanan bu kriz iş dünyasında şeffaflık açısından yepyeni bir döneme girildiği anlamına geliyor. Buna göre şirketlerin yönetiminde birinci öncelik “şeffaflık” olacak. Şirketler için yöneticilerin ne kadar kazandığı, ne tür harcamalar yaptığı yakın takibe alınması gereken konular arasına girecek. Denetimler artacak, yatırımlardan harcamalara şirket yönetimlerinde macera devri kapanacak.

12- Yöneticiye düşük maaş

Uzmanlara göre yakın geçmişin yükselen trendi “süper yöneticiler dönemi” nin sonu geldi. Artık şirket yönetimlerinde kararlar tek elden değil geniş katılımla alınacak. Kararlar çalışanlarla daha çok paylaşılacak. Krizde batan uluslar arası finans devi Lehman’ın üst düzey yöneticilerinden biri yaptığı açıklamada yedi yıllık çalışmasının kendisine 20 yıl yaşatacak bir birikim sağladığını belirtiyordu. Uzmanlara göre, yöneticiler için artık böyle bir gelir döneminin sonuna gelindi.

13- Mevduat yeniden gözde

Son birkaç yıldır dünya ekonomisindeki hızlı büyüme, yepyeni yatırım araçlarını da tasarruf sahiplerinin hayatına soktu. Epey bir süre çok iyi gelirler elde edilmesine rağmen, yaşanan kriz deyim yerindeyse her şeyi sildi süpürdü.

Bu deneyim yatırımcıları yeterince terbiye etti mi, henüz bilinmiyor. Ancak uzmanlar orta vadede yatırımcıların geleneksel yatırım araçlarına yatırım yapacaklarını belirtiyorlar. Son dönemlerde geleneksel bankacılık ürünü vadeli mevduatın yıldızının parlaması da bunu doğruluyor.

14- Kişiye özel yatırım bitti

Krizden büyük yara alan üretici firmalar yeni ürün, tasarım ve yatırımlar konusunda daha muhafazakar tavırlar alıyor. Şirketler, büyüme dönemlerinde para kazanıp, piyasa değerleri arttıkça kişileri ya da küçük grupları hedefleyen özel tasarım rüzgarına kapılmıştı.

Ünlü fütürist Jaques Fresco’ya göre “kişiye özel tasarım” trendi küresel kriz öncesinde kaldı. İşte bu nedenle yeni dönemde daha ekonomik ve sürdürebilir tasarımlar trend olacak.

15- Prefabrik ev yeni gözde

Jaques Fresco’ya göre kriz, hemen olmasa da uzun vadede konut sektöründe maliyetleri düşük prefabrik teknolojileri öne çıkaracak. Bu eğilimde kriz dışında küresel ısınma nedeniyle ortaya çıkan iklim değişiklikleri de etken olacak.

16- 4x4’lerin geleceği

Küresel ısınma nedeniyle son birkaç yıldır kent merkezlerinde kullanımlarının yasaklanması bile gündeme gelen 4x4’ler de krizden darbe aldı. Küresel ısınma olmasa da küresel krizin oluk oluk yakıt tüketen bu araçları hayatımızda epey geri plana iteceği düşünülüyor. Çünkü tüketici artık kilometre başına ne kadar yakıt tükettiğine daha çok dikkat ediyor.

17- Finansörler yönetimde

Kriz firmalar için yepyeni finansman modelleri ortaya çıkaracak. Cüneyt Evirgen, kredi veren için risklerin, alanlar içinse maliyetlerin yükselmesiyle yeni finansman modellerinin ortaya çıkacağını söylüyor. Finansör şirketin risk kontrolü için kredi vereceği şirketin yönetim sisteminde yer alacağı modeller hayata geçebilecek. Şirketin elde edeceği karı kreditörle paylaşması gibi yöntemler de gündeme gelebilecek. Birden fazla firmanın bir araya gelip kaynaklarını birleştirerek ortak kaynak veya garanti yaratması gibi modeller de ortaya çıkabilecek.

18- Outletler’in yükselişi

“İhraç fazlası” mağazalarını 1994 krizi, “fabrikadan satış” mağazalarını ise 2001 krizi hayatımıza taşıdı. Küresel kriz ise outlet’leri hayatımıza sokacak. Nurhan Keeler, özellikle üste yakın ve orta gelir grubundaki ailelerin akıllı alışverişlere yönelmesi nedeniyle outlet’lerin ve diğer indirimli mağazaların tercih edileceği belirtiyor.

19- Şarabı kadehle isteme dönemi

Ekonomideki büyüme, işlerin yolunda gitmesi hayatımızın her alanında olduğu gibi eğlence hayatımızda da yansımasını buluyordu. Eğlence dünyasının önemli isimlerinden İzzet Çapa’ya göre krizin etkisiyle yeni dönemde “tutumluluk” öne çıkacak. Eğlence dünyasında bunun anlamı şu: Şişeyle şarap ısmarlama döneminin sonu geldi.

20- Genç bekarlar baba ocağına

Ekonomilerin büyüdüğü, iyi paraların kazanıldığı dönemlerde evden ayrılıp kendi ayakları üzerine durmayı tercih edenler şimdi büyük bir endişe içinde. Bu kesimin bir bölümü zaten işini kaybettiği için evini kapatıp ailesinin yolunu tuttu bile. İşini kaybetmeyenler de kaybedebileceği endişesiyle ailesinin yanına taşınmayı tercih ediyor. Bu trendin en azından ekonomilerin yeniden yükselişe geçtiği günleri görene dek süreceği belirtiliyor.