Krizi kim nerden nasıl öğrenecek? Hepimiz biliyoruz ki mali kesim bir krizde öncü gösterge olarak reel sektörden çok daha iyi işliyor. Özellikle finans kesimi bu yönde çok hızlı davranıyor.

Borsalar düşmeye başlayalı aslında epey süre olmuş. Mesela bizim borsa 15 Ekim 2007'de zirve yapmış sonrasında hep düşüş yaşamış ama kimse krizin başlangıcını o tarihe yaslayamaz. Ama biliyoruz ki 2008 yılının daha ilk gününde borsa bir şeylerin ters gitmeye başladığını göstermeye başlamıştı.

Mali kesime baktığımızda hala en büyük kârlar bankalarda. Ama bu krizin olmadığını göstermez. Hatta reel ekonomi bile büyümeyi sürdürüyor ama bu da krizin olmadığını göstermez. Öncü işaretler krizi aslında net şekilde ortaya koymuş durumda.

Kriz bitti mi?

Borsalar için bitti mi?

Döviz için bitti mi?

Bitmedi.

Hatta henüz finansal piyasalar açısından dahi en kötü görülmedi. Borsada daha düşecek yolumuz var. Hatta döviz için şimdiye kadar kriz hiç yaşanmadı ki. Faiz piyasası dahi sadece enflasyonist yansımaların tepkisini verdi. Faizlerde de kriz yaşandığını söyleyemeyiz. Bu piyasalar da krizi tadacak elbet.

Krizin baş faktörü bu sefer varlık fiyatlarındaki düşüş olacak gibi görünüyor. En azından Borsa bu duruma işaret ediyor. Gayrimenkul fiyatları yurtdışında zaten borsaya uyumlu bir çöküş yaşıyor. Aynı süreç Türkiye için de işlerse, bizde de konut fiyatlarında fiyat düşüşleri bekleyebiliriz. Aylar önce 2008 yılı için kiracınıza sahip çıkın uyarısını bu nedenle yazmıştım.

Kriz için artık nerede ise herkes hem fikir olmuş. “29 buhranından sonrası için en kötü bu diyorlar. O zaman 2001 krizinde ABD borsası yüzde 35 düşmüştü. Oysa bugün DJI endeksi sadece yüzde 22 düşüşte kalmış. Demek ki borsalar kriz beklentisi kadar henüz düşmemiş. Varlık fiyatlarının yansıması açısından borsa düşüşünün sürmesi çok önemli olacak.

Türkiye açısından baktığımız zaman zaten borsa dışında henüz bir sıkıntı işareti veren finans piyasası bulunmuyor. Ama reel kesim açısından büyük sıkıntı birikimi var. Kriz, maliyetleri artırıp pazarları daraltıyor ama üreticiler için hiçbir değer oluşturulamıyor.

Ama bilelim ki bu ülkede dört gözle “kriz çıksın” diye umut bekleyenler de mevcut. Hatta “kriz çıkmadı” diye çıldırma noktasına ulaşanlar da mevcut. Adeta kriz duasına çıkacaklar tutsa!

Kriz bitmedi…

Ama krize giden yolda çok sağlamız havasına da kapılmayalım. Dünya değil ama biz maliyetleri artırıyoruz. Elektrik zamlanıyor, faiz düşmüyor ama ihracatçının satış fiyatı düşüyor.

İşte gerçek kriz!

İbrahim Kahveci